مقدمه
۱- صنعت صوت و تصویر فراگیر در ایران سرعت رشد بالایی دارد. این سرعت رشد خود را در ظهور بازیگران جدید، الگوهای جدید، خلق برندهای محتوایی جدید، جذب مخاطبان بیشتر و . . . نشان می‌دهد. این سرعت رشد درمقایسه با سرعت جهانی از شتاب بسیار بالاتری برخوردار است و تلاش می‌کند خود را با تحولات روز هماهنگ سازد.
۲- بحران کرونا نیز خود مزید بر علت شد تا این سرعت رشد چندبرابر شود و در برخی بخش‌های صنعت نمود جدی داشته باشد.
۳- فیلیمو مدرسه سرویسی کمک‌آموزشی است که زیرمجموعه‌ی صباایده قرار می‌گیرد. این سرویس به‌تازگی راه‌اندازی شده است. نظر به وابستگی این سرویس به یکی از مالکان چند بازیگر صنعت، راه‌اندازی این سرویس باتوجه به پیامدهای ایام کرونا و . . . درخواست شد تا درباره‌ی این سرویس ارائه‌ی نظر شود. ازسوی سه گروه پژوهشی و چند کارشناس دیگر نظرات تخصصی پیرامون این سرویس از چند منظر ارائه شد که حاصل آن چند ملاحظه و چند الزام پیشنهادی است. اینم رویه‌ی هم‌اندیشی برای هر موردمطالعه در صنعت که درخواست شود، رخ خواهد داد.
۴- به‌طور کلی در بررسی مورد فیلیمو مدرسه، پنج منفعت عمومی مهم مدنظر قرار می‌گیرد:
این پنج منفعت عمومی هریک ملاحظاتی را جهت صیانت از خود ایجاد می‌کنند.
بررسی سرویس فیلیمو مدرسه از منظر حمایت از کودکان
۱- محوری‌ترین منفعت عمومی در سرویس آموزشی فیلیمو، بحث حفاظت از کودکان و نوجوانان در مقابل محتوا و خدمات نامناسب است. از این‌رو باید با ابزارهای مختلف به حفاظت از کودکان و نوجوانان بر این بستر پرداخت. تفکیک خدمت، عدم تبلیغات همچون دیگر سرویس‌ها، عدم استفاده از داده‌ی دانش‌آموزان و . . . ملاحظات مختلفی است که در بخش الزامات ذکر می‌گردد.
بررسی فیلیمو مدرسه از منظر تکثر
۱- آیا راه‌اندازی سرویس آموزشی توسط سرویس استریم ویدئوی فیلیمو از منظر تنوع و تکثر محتوایی مساله‌ای دارد؟
فارغ از مساله‌ی رقابت و بحث اقتصادی و ورود یک بازیگر بزرگ و غالب به ارائه‌ی خدمتی جدید، از منظر تنوع محتوایی و بحث انحصار محتوای رسانه‌ای، راه‌اندازی سرویس آموزشی توسط فیلیمو نه تنها چالشی برای تنوع محتوایی به مثابه‌ی یک منفعت عمومی ندارد، بلکه ارائه‌ی سرویس آموزشی-سرگرمی به تنوع محتوا در بازار صنعت صوت‌وتصویر و بلوغ این بخش از صنعت کمک خواهد کرد.
از سویی دیگر در بازار محتوای آموزشی ما شاهد بازیگران مختلفی هستیم و ارائه‌ی محتوای آموزشی در قالب محتوای آموزشی-سرگرمی در بازار نوعی نوآوری و خلاقیت محسوب می‌شود که به رشد این محتوا کمک شایانی خواهد کرد. در نتیجه از منظر تنوع رسانه‌ای و انحصار محتوای رسانه‌ای چالشی نخواهد داشت. با این وجود ساترا به مثابه‌ی یک نهاد تنظیم‌گر همواره باید در مسیر رشد و توسعه‌ی این سرویس ملاحظات رقابت در بازار را در نظر بگیرد.
انحصار مالکیت و انحصار رسانه‌ای
۲- سوال مهمی که در اینجا به میان می‌آید، این است که آیا راه‌اندازی سرویس‌های متنوع محتوایی توسط یک بازیگر نظیر سرویس خبری، سرگرمی، آموزشی، مذهبی و . . . به معنای ایجاد انحصار رسانه‌ای است؟
به طور سنتی زمانی که صحبت از انحصار رسانه‌ای می‌شود، بحث انحصار مالکیت به میان می‌آید. در واقع در جایی که انحصار مالکیت رخ دهد و بخش رسانه به دلیل اثرگذاری مهم بر حوزه‌ی فرهنگ و اجتماع به لحاظ مالکیت در اختیار تعداد محدودی قرار گیرد، انحصار رسانه‌ای مولود آن خواهد بود. ازاین‌رو در کشورهای مختلف سعی شده است با ایجاد قواعد و مقررات از تکثر مالکیت در حوزه‌ی رسانه حفاظت شود. مساله‌ی اساسی در ایجاد قواعد و مقررات مرتبط با مالکیت رسانه حفظ تکثر مالکیت به منظور عدم اثرگذاری گسترده‌ی گروهی محدود بر ساحت افکار عمومی و همچنین دفاع از تنوع محتوا و عقاید بوده است.
در زبانی ساده، انحصار رسانه‌ای به معنای انحصار در مالکیت رسانه و کنترل چند گروه محدود بر افکار عمومی است. در این معنا راه اندازی سرویس آموزشی فیلیمو به معنای انحصار در مالکیت رسانه‌ای و در اختیار داشتن افکار عمومی در گروهی محدود نیست و با درنظر گرفتن بافت بازار و البته فعالیت خود این سرویس، نمی‌توان آن را مصداق ایجاد انحصار در جهت‌دهی به افکار عمومی دانست.
مقابله با انحصار رسانه‌ای در عصر جدید
۳-به طور سنتی انحصار رسانه‌ای با شاخص‌های زیر سنجیده می‌شد:
– سهم بازار تبلیغات
– گردش مالی کلی
– سهم مخاطبان
– ارزیابی سادهای از تعداد ایستگاه‌های تحت مالکیت در هر بازار با مخاطبی مشخص
۴- باظهور تحولات حوزه‌ی فناوری و پدید آمدن مساله‌ی همگرایی در حوزه‌های مختلف رسانه، این قواعد و مقررات کارکرد خود را تا حد زیادی در عصر رسانه‌های اجتماعی که به طور همزمان ارائه دهنده‌ی سرویس‌های متنوع محتوایی بودند از دست داد. چرا که درحال‌حاضر یک کمپانی رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف محتوایی ورود پیدا کرده است. درنتیجه باید ابعاد مختلف این مساله روشن‌تر شود و مساله‌ی انحصار رسانه‌ای و اثرگذاری بر افکار عمومی و محافظت از تنوع محتوایی در عصر رسانه‌های اجتماعی و کمپانی‌های بزرگ رسانه‌ای چگونه خواهد بود. به طور مثال همگرایی پلتفرم‌های توزیع به پیچیدگی مساله‌ی انحصار مالکیت رسانه‌ای افزوده است. مالکیت رسانه‌ای در دنیایی معنا پیدا می‌کرد که بخش‌های بازار قابل تفکیک بود. در حالی که هنوز این بخشها وجود دارد اما دنیای همگرا این بخشها را در هم تنیده است. همگرایی انواع جدیدی از ادغامهای افقی و عمودی را در بازار ایجاد کرد و مفاهیم موجود در زنجیره‌ی ارزش را که به طور سنتی قابل تفکیک بودند، تغییر داده است. درنتیجه صرفا کنترل افکار عمومی به معنای مالکیت مستقیم گسترده‌ی انواع مختلف رسانه معنا نمی‌شود بلکه به معنای اعمال کنترل گسترده بر رسانه است. حتی اگر به طور رسمی در مالکیت یک فرد یا کمپانی نباشد. بنابراین باید معیاری جامع‌تر تدوین شود که بتوان براساس آن مسئله‌ی فوق را سنجید.
راهکارهای جلوگیری از انحصار رسانه در وضعیت همگرای کنونی
۱- ایجاد شفافیت
یکی از ابزارهای مهم برای جلوگیری از انحصار رسانه‌ای، شفافیت مالکیت رسانه‌ای است. بدین معنا که مالکیت صاحبان سرویس فیلیمو در بخش‌های دیگر بازار باید کاملا شفاف و مشخص باشد.
۲- ایجاد سهمیه‌ی محتوایی
سهمیه‌ی محتوایی برای محتوای بومی و مواردی از این قبیل که در این مورد سرویس آموزشی فیلیمو کاملا محتوای بومی درجریان است.
۳- تنظیمگری محتوا
برخی از تحقیقات جدید نشان داده است که در سال‌های اخیر به منظور حفظ تنوع رسانه‌ای و جلوگیری از انحصار رسانه‌ای باید رویکردهای تنظیمگری ساختاری که به دنبال ایجاد مقرراتی برای تکثر مالکیت بودند، به سمت تنظیمگری محتوا سوق داده شوند تا بتوان در خروجی رسانه‌ها منفعت عمومی را محقق ساخت.
بررسی سرویس فیلیمو مدرسه از منظر رقابت
تعریف بازار
۱- گام نخست برای بررسی اثرات رقابتی ورود یک بازیگر به بازار جدید تعریف دقیق بازار می باشد. فیلیمو سابقا در حوزه ارائه محتوای های ویدئویی با موضوع سرگرمی فعالیت داشته و این بازار، بازار متفاوتی از آموزش است.
۲- برای سنجش تفاوت دو بازار از تست SSNIP استفاده میکنیم. به دلیل متفاوت بودن مخاطبین فیلیمو مدرسه با فیلیمو، درصورت افزایش کوچک ولی قابل توجه و پایدار در قیمت اشتراک فیلیمو مدرسه مخاطبین آن از سرویس فیلیمو به عنوان جایگزین استفاده نمی کنند بلکه ممکن است به سمت سایر محتواهای کمک آموزشی بروند بنابراین فیلیمو و فیلیمو مدرسه در دو بازار جداگانه حضور دارند.
۳- باتوجه به گزاره فوق سرویس فیلیمو مدرسه را میتوان در بازار محتواهای کمک آموزشی دسته بندی کرد. در اینجا از تعریف مضیق بازار اجتناب کرده و برای حفظ نوآوری بازار را خیلی کوچک تعریف نمی کنیم بنابراین بازار شامل محتواهای کمک آموزشی شامل کتاب های کمک آموزشی و ویدئوهای کمک آموزشی می شود. زیرا این دو محتوا حدی از جانشنی را داشته و با افزایش قیمت یکی از آن ها مصرف کننده میتواند از کالای دیگر به عنوان جانشنی استفاده کند.
۴- بازار محتوای کمک آموزشی از آموزش رسمی جدا بوده زیرا ارائه دهندگان محتوای کمک آموزشی اجازه صدور مدرک معتبری که نشان دهنده گذراندن آموزش های لازم توسط فرد بوده را نداشته بنابراین جانشینی برای آموزش رسمی نیستند بلکه مکملی برای محتواهای درسی می باشند. باتوجه به این مطلب بازار محتوای کمک آموزشی از آموزش رسمی مانند مدارس جدا می باشد. همچنین میتوان گفت پلتفرم هایی مانند شاد که بستری برای ارائه محتوای رسمی آموزشی هستند مادامی که خود محتوای کمک آموزشی ارائه نکنند در بازار جداگانه ای می باشند.
بررسی قدرت بازار
موانع ورود
۵- موانع ورود یکی از مهم ترین عوامل در تشکیل قدرت بازار می باشد. بنابراین بررسی آن در بازارهای مختلف اهمیت زیادی دارد. موانع ورود را می توان به دو دسته ساختاری و راهبری تقسیم نمود. موانع ورود ساختاری ناشی از ویژگی های خود بازار بوده و موانع راهبردی توسط قوانین و شرکت های انحصارگر موجود در بازار ایجاد می شود.
موانع ورود ساختاری
۶- یکی از مهم ترین موانع ورود ساختاری در بازار اثرشبکه ای می باشد. اثر شبکه ای به معنی اثر مثبت اضافه شدن هر کاربر به سایر کاربران می باشد. هرچقدر در یک بازار اثرشبکه ای قوی تر باشد ورود به بازار برای رقبا سخت تر بوده و احتمال تشکیل قدرت بازار بیشتر می شود.
۷- اثر شبکه ای در سرویس VOD چندان قوی نمی باشد. زیرا این سرویس ماهیت پلتفرمی به معنی اتصال افراد به یکدیگر نداشته و بنابراین اضافه شدن هر کاربر به سرویس اثر مثبت چندانی بر کاربران فعلی سرویس ندارد. پس اثر شبکه ای مستقیم در این بازار قوی نمی باشد.
۸- اگر تولیدکنندگان محتوا محصول خود را از طریق VoD عرضه کنند VoD رفتاری شبیه پلتفرم داشته و اثر شبکه ای در آن ممکن است رخ دهد. در این حالت محتوای مورد نظر توسط VoD خرید و یا تولید نشده بلکه صرفا VoD واسطی برای اتصال تولیدکننده محتوا به مخاطب است(مانند اکران آنلاین). دراین صورت سرویسی که مخاطب بیشتری داشته با اقبال بیشتری از سوی تولیدکننده محتوا مواجه شده و این باعث رشد مخاطب سرویس نیز می شود. به عبارت دیگر اثرشبکه ای غیرمستقیم باعث رشد سرویس خواهد شد.
۹- یکی دیگر از موانع ورود ساختاری هزینه جابه جایی می باشد. بالابودن هزینه جابه جایی در یک بازار باعث شده تا توانایی کاربران برای جابه جایی میان ارائه کنندگان مختلف سرویس کمتر باشد. هرچه هزینه جابه جایی در یک بازاری بیشتر باشد موانع ورود نیز بیشتر بوده و یک سرویس تازه وارد به بازار با دشواری بیشتری برای جذب مخاطب روبه رو خواهد بود.
۱۰- باتوجه به نکات بالا می توان گفت که موانع ورود ساختاری مانند اثرشبکه ای و هزینه جابه جایی در سرویس VoD چندان بالا نمی باشد. کم بودن اثرشبکه ای به دلیل ماهیت عمدتا غیر پلتفرمی VoD ها بوده و هزینه جابه جایی نیز در این بازار زیاد نمی باشد زیرا مخاطب به راحتی می تواند سرویس مورد نظر خود را تعویض کرده و ملاحظاتی از قبیل انتقال داده و.. در این بازار وجود ندارد.
موانع ورود راهبردی
۱۱- موانع ورود راهبردی محصول ذات بازار نبوده و معمولا به دلیل استراتژی شرکت ها و یا قوانین ایجاد می شوند. در بازار مورد بررسی موانع ورود راهبردی وجود ندارد.
رقبای موجود در بازار
۱۲- یکی دیگر از موارد مهم، بررسی رقبای موجود در بازار و وضعیت صنعت می باشد. باتوجه به تعریفی که در بالا برای اندازه بازار ارائه شد، بازارمحتوای کمک آموزشی فعالین متعددی دارد. در نتیجه میتوان گفت که مدرسه فیلیمو در این بازار چند رقیب داشته و این رقبا هم اکنون سهم قابل توجهی از بازار دارند.(برای مثال میتوان به گاجینو، گروه آموزشی پرش و موسسات متعدد فعال در زمنیه ارائه محتوای کمک آموزشی اشاره کرد)
باتوجه به موارد بالا میتوان گفت:
۱- فیلیمو مدرسه در بازاری جدای از بازار کنونی فیلیمو قرار دارد.
۲- ورود فیلیمو به بازار جدید به دلیل کم بودن موانع ورود در بازار و همچنین وجود رقیب از منظر رقابتی بدون اشکال می باشد.
حاکمیت رسانه‌ای ملی
۱- فیلیمو مدرسه اگر بناست به دانش‌آموزان خدمت ارائه دهد، نیازمند احراز هویت دانش‌آموزان است و درنتیجه به‌طور مستقیم با موجودیت حقوقی طرف حساب با آموزش‌وپرورش وارد تعامل می‌شود. این تعامل و نوع مواجهه یک ملاحظه‌ی بزرگ را می‌طلبد:
– تأیید فیلیمو مدرسه توسط دستگاه تخصصی امر یعنی آموزش‌وپرورش
– ورود ساترا میان این دو: حجم تبادل داده میان این دو موجودیت درصورت احراز هویت دانش‌آموزان ازسوی آموزش‌وپرورش، قابل‌توجه خواهد بود. باتوجه به مسئولیت ساترا در تنظیمگری داده، ساترا باید میان فیلیمو مدرسه و آموزش‌وپرورش قرار بگیرد و با ابزاری خاص چون API جریان تبادل داده به‌سبب تأثیرات و ملاحظات مهم آن قابل‌نظارت باشد.
جمع‌بندی؛ پیشنهاد الزامات برای سرویس فیلیمو و دیگر سرویس‌های دارای وضعیت مشابه
الزامات حوزه‌ی کودک
۱- الزامات و ضوابط محتوای تخصصی آموزشی (با محوریت محتوای آموزشی-سرگرمی)
در ابتدا به منظور تنظیمگری محتوا بر بستر سرویس آموزشی فیلیمو، باید ضوابط و الزامات تخصصی محتوای آموزشی با وضع شود. این ضوابط و الزامات باید به گونهای صورت گیرد که از نوآوری و خلاقیت تولید محتوای آموزشی به سبک محتوای آموزشی-سرگرمی ممانعت به عمل نیاورد. در این بخش تنها باید اکتفا به گزاره‌هایی کلی و کلان کرد که ممنوعیتهای محتوایی تصریح شده باشد.
۲- الزامات و ضوابط مرتبط با الگوی درآمدی بر بستر سرویس آموزشی فیلیمو
از سویی دیگر تنظیمگری محتوای کارآمد و اثربخش باید بر مبنای مدل درآمدی و تامین مالی این کسب‌وکارها صورت بگیرد. ازاین‌رو یکی از اهداف تنظیمگری باید بحث تبلیغات باشد.
مدل درآمدی سرویس مدرسه‌ی فیلیمو همانطور که عنوان شده بر مبنای حق اشتراک است. در بحث حق اشتراک به منظور تضمین منفعت عمومی حفاظت از کودکان و نوجوانان، باید تمایز حق اشتراک میان سرویس فیلم و سریال فیلیمو و سرویس آموزشی مشخص باشد.
از سویی دیگر ارائه‌ی بسته‌های پیشنهادی تخفیفی به صورت همزمان از سرویس فیلم و سریال و سرویس آموزشی نباید صورت بگیرد. چرا که کودکان و نوجوانان به هنگام استفاده از سرویس آموزشی نباید ترغیب به استفاده از سرویس فیلم و سریال شوند.
تبلیغات محتوای فیلم و سریال سرویس فیلیمو نباید در خلال برنامه‌های آموزشی سرویس آموزشی فیلیمو صورت بگیرد. این تبلیغات چه به‌صورت پنهان و چه به‌صورت آشکار نباید صورت بگیرد.
از آنجایی که مخاطبان این سرویس آموزشی کودکان و نوجوانان زیر هجده سال هستند، نباید پردازش داده‌های آن‌ها به منظور تبلیغات هدفمند و شخصی‌سازی تبلیغات صورت گیرد. درنتیجه باید ممنوعیت پردازش داده به منظور تبلیغات هدفمند برای کودکان و نوجوانان زیر هجده سال در اسناد ساترا به رسمیت شناخته شود. پردازش داده به منظور ارائه‌ی محتوای آموزشی مساله‌ای ندارد بلکه پردازش داده به منظور تبلیغات هدفمند و شخصی‌سازی‌شده ممنوعیت دارد.
۳- تنظیمگری محتوا از طریق سرویس
در لایه‌ی سرویس به منظور تنظیمگری محتوا باید الزاماتی تعبیه شود و ایجاد سیستم کنترل والدین به منظور دسترسی والدین به تجربیات کودکان بر بستر سرویس صورت بگیرد.
تفکیک صفحه‌ی log in سرویس فیلم و سریال فیلیمو از سرویس فیلیمو مدرسه نیز باید صورت بگیرد.
احراز هویت شخص و تاییدیه سنی در سرویس نیز ضروری است.
الزامات حوزه‌ی رقابت
۴- ورود فیلیمو به یک بازار جدید به دلیل سهم زیاد در بازار قبلی به دلیل ملاحظات رقابتی ممکن باید مورد تایید تنظیم گر قرار گیرد.
۵- تنظیم گر به منظور حفط نوآوری و تضمین رقابت در بازار باید موانع ورود از جمله موانع ورود راهبردی را تا جای ممکن کاهش دهد. بنابراین پیشنهاد می‌گردد تنظیم‌گر به منظور به حداقل رساندن موانع ورود راهبردی صدور مجوز ورود به این بازار را تسهیل کرده و همچنین با پایش مستمر بازار مانع ایجاد موانع راهبردی توسط شرکت های با سهم بازار قابل توجه در این بازار شود.
الزامات حوزه‌ی داده
۶- فیلیمو مدرسه برای احراز هویت دانش‌آموزان، نیازمند داده‌های مرتبط با آنان ازطریق نهاد رسمی یعنی آموزش و پرورش است. ساترا باید میان سرویس‌های آموزشی و نهاد مربوط ازطریق ابزارهایی همچون API قرار گیرد و ازاین‌طریق به توسعه‌ی صنعت و البته تنظیمگری آن بپردازد.
برای دریافت نسخه اصلی گزارش اینجا کلیک کنید.